Z laską przez tysiąclecia (cz. 41)

Prawo dotyczące osób niepełnosprawnych, w tym z uszkodzonym wzrokiem

Rys historyczny rozwoju prawa dotyczącego osób niewidomych i słabowidzących

Rozważania na temat prawa dotyczącego osób z uszkodzonym wzrokiem należy rozpocząć od stwierdzenia, że obecnie w Polsce niewiele jest regulacji, które dotyczą wyłącznie niewidomych i słabowidzących. Jak się wydaje, podobnie jest w wielu innych krajach. Obecnie prawodawcy uważają, że regulacje prawne powinny dotyczyć wszystkich osób niepełnosprawnych, a nie poszczególnych rodzajów niepełnosprawności. Ponieważ niewidomi i słabowidzący są osobami niepełnosprawnymi, nie ma powodu stanowienia prawa wyłącznie ich dotyczącego. Nie w pełni odpowiada to potrzebom tych osób, ale takie są obecnie tendencje. W Polsce do lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia sprawy te traktowane były inaczej, ale o tym nieco później.
Wszystkie regulacje prawne w dawnych wiekach, albo prawie wszystkie, dotyczyły pomocy socjalnej. Pisałem o tym w części 18 cyklu "Pomoc socjalna osobom niepełnosprawnym". Dawne regulacje prawne dotyczyły osób biednych, a wśród nich również niepełnosprawnych i niewidomych.
Pierwszy zapis dotyczący pomocy ociemniałym żołnierzom przytacza Max Schofler w pracy "Niewidomy w życiu narodu". Cytowałem ten fragment w wyżej podanym artykule, ale jako że dotyczy on właśnie ociemniałych, przytaczam go raz jeszcze.
"Państwowo-polityczne rozważania u Egipcjan przyczyniły się do tego, że już pod panowaniem Ptolemeuszów (323-281 p.n.e.) została wprowadzona opieka społeczna, przede wszystkim nad żołnierzami, którzy podczas wypraw wojennych stracili wzrok, co później zostało przez kapłanów rozszerzone jako powszechna państwowa opieka nad biednymi".
Pomoc ta miała charakter socjalny i nie uwzględniała innych potrzeb osób niewidomych i ociemniałych.
W czasach nowożytnych początki pomocy socjalnej inwalidom stworzyły tak zwane ustawy bismarkowskie, które wprowadziły - świadczenia gwarantowane przez państwo. Gwarancje te dotyczyły również osób niepełnosprawnych, ale wyłącznie tych, które utraciły zdolność do pracy w okresie zatrudnienia. Były to ubezpieczenia:
- na wypadek choroby (1883 r.),
- wypadków przy pracy (1884 r.),
- ubezpieczenie emerytalne związane z ryzykiem inwalidztwa, starości i śmierci (1889 r.)".
Jednak dopiero w XX wieku wprowadzono wiele aktów prawnych i zmian w traktowaniu osób niepełnosprawnych.
Dla polskich niewidomych szczytem marzeń jest pomoc pieniężna na wzór niemieckiego Blindengeltu. Zapominamy przy tym, że w bogatych Niemczech Blindengelt przysługuje osobom, których ostrość widzenia nie przekracza 2 procent normalnej ostrości, a więc tylko części osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności w myśl przepisów u nas obowiązujących.
Trudno jest prześledzić prawo dotyczące niewidomych w skali światowej. Dlatego ograniczę się tylko do aktów prawnych o zasięgu międzynarodowym oraz aktów prawnych, które obowiązują lub obowiązywały w Polsce.

Prawo dotyczące niewidomych w Polsce do XX wieku włącznie

Ewa Grodecka w pracy "Historia niewidomych polskich
w zarysie" przytacza szereg przykładów pomocy niewidomym na ziemiach polskich oraz w Polsce do II wojny światowej, a także zmiany koncepcji pomocy w PRL.
W grudniu 1912 r. na Górnym Śląsku powstało stowarzyszenie Verein der Blinden im Oberschlesischen Industriebezirk.
"Członkowie Towarzystwa korzystali z przywilejów, przysługujących niewidomym w całej Rzeszy /zniżki w podatkach obrotowym i dochodowym, zwolnienie od podatku dochodowego niewidomych, zarabiających mniej niż 400 marek rocznie, 50 proc. zniżki na kolejach dla niewidomych i ich przewodników, ulgi przy przejazdach tramwajami, przyznawane w różnej wysokości przez władze poszczególnych miast/. Nadto stowarzyszenie wystarało się dla wszystkich członków o ulgi w opłatach komunalnych, wyrabiało poszczególnym niewidomym renty i zapomogi, broniło w razie potrzeby przez swych przedstawicieli w sądach, a z okazji Gwiazdki rozdzielało liczne paczki z odzieżą i żywnością oraz dary pieniężne".
Dalej autorka pisze o związkach ociemniałych żołnierzy i ich staraniach:
"Pełnym powodzeniem została również uwieńczona sprawa przydziału psów przewodników. W odpowiedzi na starania Związku, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej powierzyło mu prowadzenie zakładu tresury psów dla ociemniałych żołnierzy z całej Polski. W latach 1927-1930 Związek przydzielił wytresowane psy 111 inwalidom, z których każdy był przed tym odpowiednio przeszkolony".
I dalej:
"Dążąc do poprawy i ułatwienia warunków bytowych członków, Związek wystarał się dla nich o bezpłatne przejazdy tramwajowe w Bydgoszczy i w Poznaniu...".
Pomijając wyposażenie w psy przewodniki, które miało charakter czysto rehabilitacyjny, do rehabilitacji zawodowej zaliczyć można starania o ulgi w podatkach i koncesje dla ociemniałych przedsiębiorców oraz warsztatów prowadzonych przez stowarzyszenia. Inne formy pomocy ukierunkowane były na pomoc socjalną.
Zmiana podejścia do spraw pomocy niewidomym nastąpiła w Polsce po II wojnie światowej. Ewa Grodecka pisze:
"Wg przyjętej koncepcji opieka nad niewidomymi miała być w Polsce Ludowej częścią akcji socjalno-bytowej, prowadzonej przez aparat Rad Narodowych w stosunku do ogółu potrzebujących.
Patronat jako forma opieki indywidualnej, opracowana i wypróbowana przez Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi oraz pomoc materialną, udzielaną przez społeczeństwo a nawet przez własne związki niewidomych uznano za filantropię i odrzucono, jako działalność krzywdzącą korzystających, sprzeczną z zasadami naszego ustroju i zbędną wobec zorganizowania sieci organów samorządu terytorialnego".
I dalej:
"Usiłowano znaleźć kompromisowe wyjście z sytuacji przez wydawanie zarządzeń państwowych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb niewidomych i obdarzających wszystkich ułatwieniami życiowymi i świadczeniami o wysokiej wartości /np. ulgi komunikacyjne, zwolnienie od opłat radiowych, udostępnienie lecznictwa i inne/".
Polska Rzeczpospolita Ludowa przyznała niewidomym wiele uprawnień o różnym charakterze.
Warto wymienić te uprawnienia, ponieważ coraz mniej osób o nich pamięta.

Wykaz uprawnień, z których korzystali niewidomi i słabowidzący w okresie PRL-u

Niewidomi korzystali z wielu uprawnień i przywilejów. Niektóre z nich miały duże znaczenie, a inne były wręcz śmieszne. Wymienię te uprawnienia, które pamiętam, a każdy będzie mógł ocenić ich wartość. I tak niewidomi mieli prawo do:
a) pobierania pełnej renty przy jednoczesnym wykonywaniu pracy zawodowej i uzyskiwaniu nielimitowanych zarobków,
b) otrzymania renty inwalidzkiej po pięciu latach pracy, niezależnie od daty i przyczyny utraty wzroku,
c) pobierania przez jakiś czas znacznie wyższego dodatku pielęgnacyjnego niż pozostałe osoby niepełnosprawne - 800 zł, a inni 500 zł, (po kilku latach uprawnienie to cofnięto) - oczywiście wartość pieniądza była wówczas znacznie mniejsza niż obecnie,
d) zwolnienia z podatku od dochodów osobistych w czasie, w którym Polacy płacili taki podatek,
e) zniżek za przejazdy kolejami i autobusami PKS,
f) bezpłatnych biletów dla przewodników przy podróżowaniu samolotami,
g) bezpłatnego przewozu przewodnika przy przejazdach PKP i PKS,
h) bezpłatnego podróżowania środkami lokomocji miejskiej z przewodnikiem,
i) zwolnienia z podatku drogowego za posiadany samochód osobowy,
j) zwolnienia z podatku "bykowego" w okresie, kiedy podatek ten płaciły osoby samotne,
k) dodatku na paliwo do posiadanego samochodu osobowego, o ile pamiętam, miesięcznie w wysokości umożliwiającej zakup dziesięciu litrów benzyny,
l) pobierania stałych zasiłków, jeżeli nie mieli własnych źródeł utrzymania, niezależnie od sytuacji materialnej osób zobowiązanych do alimentacji,
ł) do otrzymywania talonów, przydziałów, innych ułatwień w nabywaniu atrakcyjnych towarów,
m) dokonywania zakupów, korzystania z pomocy medycznej i załatwiania spraw urzędowych poza kolejnością,
n) zakupu z pięćdziesięcioprocentową zniżką biletów na przejazd kolejami linowymi i statkami żeglugi białej,
o) wyjazdu do sanatorium i prewentorium z przewodnikiem,
p) do dodatkowego pokoju w mieszkaniu przydziałowym lub w spółdzielczym,
r) niewidomi studenci do otrzymywania wszystkich trzech rodzajów stypendiów, tj. pieniężnych, mieszkaniowych i stołówkowych,
s) niewidomi studenci do otrzymywania z uczelni stypendiów lektorskich - była to znaczna pomoc, bo kiedy podstawowe stypendium na wyższych latach studiów wynosiło 450 zł miesięcznie, stypendium lektorskie wynosiło 375 zł miesięcznie,
t) obniżoną kwotę ubezpieczenia pomocy domowej.
Być może o jakimś uprawnieniu zapomniałem, ale i tak prawie alfabetu mi zabrakło do ich wypunktowania. Dodam, że nie wszystkie uprawnienia przysługiwały przez cały czas trwania PRL. Wprowadzane były stopniowo, a niektóre również wycofywane.
Jest rzeczą oczywistą, że nie licząc uprawnień do zniżek za bilety na koleje linowe i statki żeglugi białej, uprawnienia te wpływały na poprawę poziomu życia.
Dodać należy, że niewidomi i słabowidzący korzystali z niektórych uprawnień oraz pomocy za pośrednictwem Polskiego Związku Niewidomych oraz spółdzielni niewidomych.
PZN był na całkowitym utrzymaniu państwa. Jego budżet był planowany w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. Budżet ten był w każdym roku większy, nigdy mniejszy.
Do początku lat dziewięćdziesiątych MZiOS finansowało:
a) szkolenia rehabilitacyjne, w tym nowo ociemniałych, niewidomych ze złożoną niepełnosprawnością, ociemniałych z powodu cukrzycy,
b) działalność kulturalno-oświatową - utrzymanie i funkcjonowanie świetlic, zespołów muzycznych, wokalnych, recytatorskich i innych, klubów esperanckich,
c) wypoczynek niewidomych i ich rodzin,
d) sport i turystykę,
e) działalność wydawniczą PZN-u - książki brajlowskie i mówione oraz kilkanaście tytułów czasopism,
f) działalność Centralnej Biblioteki PZN,
g) zakup szeroko rozumianego sprzętu rehabilitacyjnego, w tym sprzętu gospodarstwa domowego,
h) wypłatę stypendiów lektorskich oraz zawodowych i społecznych lektoratów,
i) przyznawanie zapomóg doraźnych i losowych,
j) działalność inwestycyjną,
k) utrzymanie lokali związkowych,
l) środki na fundusz płac zatrudnionych pracowników,
ł) z Zarządu Lecznictwa Uzdrowiskowego w każdym roku PZN otrzymywał 1000 do 1100 skierowań sanatoryjnych.
Ważnym uprawnieniem, chociaż wynikającym tylko z praktyki, a nie z prawa, były przydziały różnego rodzaju dóbr. I tak, niewidomi za pośrednictwem PZN-u mogli otrzymać: przydział na mieszkanie, talony na sprzęt gospodarstwa domowego, na meble, samochody i opony do samochodów, i pewnie to nie wszystko.
PZN otrzymywał przydziały: papieru na druk czasopism brajlowskich, czasami papier toaletowy, maszyny do pisania, magnetofony i wiele innych dóbr, a nawet przydział kawy na Dzień Kobiet. Warto wyjaśnić, że "przydział" oznaczał prawo zakupu, a nie bezpłatne otrzymanie takich dóbr.
Legitymacja PZN-u była dokumentem uprawniającym do korzystania z wyżej wymienionych uprawnień. Obecnie legitymacja Związku nie uprawnia już chyba do niczego. Może jeszcze w niektórych miastach do korzystania z ulgowych przejazdów środkami lokomocji miejskiej, ale np. w Warszawie od 1 kwietnia 2014 r. nie jest honorowana.
Większość wyżej wymienionych uprawnień już nie przysługuje, a inne straciły znaczenie, np. prawo do dokonywania zakupów poza kolejnością.
Dodać należy, że istniały również inne formy pomocy, z których korzystali niewidomi i słabowidzący, np. Wojewódzki Wydział Zdrowia w Katowicach finansował działalność Zakładu Rehabilitacji i Szkolenia Inwalidów Wzroku w Chorzowie, a Wojewódzki Wydział Zdrowia w Krakowie Szkołę Masażu Leczniczego. Cały czas finansowane były i są ośrodki szkolno-wychowawcze dla niewidomych i słabowidzących.

Spółdzielczość niewidomych zatrudniała ponad dziesięć i pół tysiąca niewidomych i słabowidzących. Korzystali oni ze wszystkich uprawnień wynikających z przepisów państwowych i częściowo z pomocy PZN-u. Poza tym spółdzielnie zapewniały wielu swym pracownikom:
a) mieszkanie w internacie (hotel robotniczy spółdzielni),
b) żywienie w spółdzielczej stołówce,
c) wyjazdy na wczasy, na obozy, rajdy,
d) pieniądze na zakup sprzętu rehabilitacyjnego i każdego innego, o który starał się niewidomy spółdzielca, a zarząd spółdzielni chciał uznać za rehabilitacyjny, np. glazurę do łazienki i dywany do pokoi,
e) talony na zakup deficytowych towarów,
f) zaopatrzenie w produkty żywnościowe, których brakowało w sprzedaży,
g) opiekę lekarską.
Było nawet tak, że niewidomi i słabowidzący spółdzielcy otrzymywali dodatek za podatek. Jak pisałem wyżej, niewidomi zwolnieni byli z podatku od dochodów osobistych. Kiedy podatek ten został zniesiony i nikt w Polsce go nie płacił, uznano że sytuacja materialna niewidomych relatywnie uległa pogorszeniu w stosunku do reszty społeczeństwa. Spółdzielnie więc wyrównywały im tę stratę wypłacając równowartość podatku, jaki powinni płacić, a nie płacili.
Ważną pomocą dla spółdzielni była wyłączność produkcji niektórych wyrobów, np. szczotek oraz przydziały surowców, środków transportu i maszyn.
Oczywiście, że nie we wszystkich spółdzielniach było aż tak dobrze, że nie wszyscy korzystali ze wszystkiego. Świadomość istnienia różnych przywilejów i uprawnień pozytywnie wpływała na ocenę własnej sytuacji. Można powiedzieć, że niewidomym spółdzielcom żyło się lepiej niż przeciętnym obywatelom PRL-u. Zresztą, nie tylko im. Dobrze żyło się też niewidomym masażystom, którzy korzystali z dużej zniżki czasu pracy - pracowali po 6 godzin dziennie, a widzący masażyści po 8 godzin. W rezultacie niewidomi mogli pracować bez trudu na 1,5 etatu albo i więcej.
Uprawnienia te i przywileje powodowały, że poziom życia wielu niewidomych i słabowidzących był wyższy w porównaniu z poziomem życia osób, które nie korzystały z podobnych uprawnień. Niewidomi wprawdzie nie korzystali z takich uprawnień, przywilejów i różnych świadczeń jak milicjanci, pracownicy komitetów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, nie mówiąc już o dygnitarzach partyjnych, ale mieli nieco lepiej niż większość społeczeństwa. No i trzeba dodać, że wszystko to dotyczyło tych bardziej aktywnych, pracujących czy studiujących.

Polskie prawo dotyczące osób niepełnosprawnych po roku 1989

Piszę "osób niepełnosprawnych", ponieważ prawie wszystkie akty normatywne dotyczą ogółu osób niepełnosprawnych i tylko nieliczne wyłącznie niewidomych. Wyjątki takie istnieją, ale głównie na poziomie szczegółowych uprawnień, np. stosowanych przez PFRON, które dotyczą brajlowskiego sprzętu rehabilitacyjnego, czy przepisów dotyczących pomocy optycznych, użytecznych dla osób słabowidzących. Większość przepisów określa uprawnienia osób niepełnosprawnych, w tym niewidomych i słabowidzących. W okresie PRL-u istniały akty normatywne, które dotyczyły wyłącznie niewidomych.
Źródłem prawa jest Konstytucja RP, która zawiera zapis dotyczący osób niepełnosprawnych. W artykule 69. czytamy:
"Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej".
Tak więc działania na rzecz osób niepełnosprawnych mają umocowanie w Konstytucji RP i chociaż nie wszystko jest tak, jak być powinno, szczegółowe akty normatywne dobrze regulują wiele zagadnień dotyczących osób niepełnosprawnych i są podstawy do przewidywań, że będzie następowała stała poprawa w tym zakresie.

Karta Praw Osób Niepełnosprawnych
Uchwalona przez Sejm RP w dniu 1 sierpnia 1997 r. zawiera definicję osób niepełnosprawnych oraz ich ogólne prawa.
Szczególną wymowę ma zapis par. 2 "Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzając, iż powyższe prawa wynikają z Konstytucji, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, aktów prawa międzynarodowego i wewnętrznego, wzywa Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i władze samorządowe do podjęcia działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie tych praw".
Chociaż Karta nie ma mocy wiążącej, jest ważnym dokumentem, gdyż określa najważniejsze dziedziny życia osób niepełnosprawnych, w których powinni mieć równe szanse.
Karta zawiera katalog dziesięciu głównych praw osób niepełnosprawnych. Wskazuje kluczowe obszary dla polityki państwa, m.in. w zakresie szczególnego wsparcia osób niepełnosprawnych oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu tej grupy obywateli.

Uchwała w sprawie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych
Jest to uchwała Sejmu RP z 7 grudnia 2012 r. Czytamy:
"W roku 1997 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, przyjmując uchwałę Karta Praw Osób Niepełnosprawnych uznał, że osoby, którym sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia normalne funkcjonowanie, jeśli chodzi o życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą być dyskryminowane".
Celem uchwały jest więc zapobieganie wykluczaniu osób niepełnosprawnych. Akt ten nie ma mocy prawnej, takiej jak mają ustawy, jest raczej wytyczną, deklaracją intencji, a nie prawem. Mimo tego zastrzeżenia, dobrze że Sejm RP przyjął tę uchwałę. Zwrócił w ten sposób uwagę na ważny problem społeczny. Czytamy:
"Sejm Rzeczypospolitej Polskiej apeluje do wszystkich obywateli oraz instytucji publicznych o podejmowanie różnorodnych inicjatyw służących realizacji ducha i litery Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, a w szczególności o tworzenie warunków równego dostępu osób niepełnosprawnych do dóbr publicznych oraz promowanie postaw aktywizujących i włączających te osoby w główne nurty życia naszego kraju".

Równe traktowanie osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu
Kwestię tę reguluje Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.
W Art. 3a. czytamy:
"par. 1. Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
par. 2. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z przyczyn określonych w par. 1".

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r.
Ma wielkie znaczenie dla osób niepełnosprawnych, przede wszystkim dlatego, że na jej podstawie przyznawane są renty z tytułu niezdolności do pracy. Ustawa zawiera wiele innych postanowień, ale z punktu widzenia osób niepełnosprawnych to jest najważniejsze.

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.
Ma duże znaczenie dla wielu osób niepełnosprawnych, gdyż na jej podstawie udzielana jest pomoc socjalna.

USTAWA o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r.
Ma duże znaczenie dla osób niepełnosprawnych, przede wszystkim dla niewidomych i słabowidzących. Umożliwia bowiem udostępnianie im literatury pięknej, popularnonaukowej, naukowej i innych utworów bez ponoszenia opłat przewidzianych prawem autorskim. Czytamy:
"Art. 331 Wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia".
Na tej podstawie można wydawać książki w brajlu, w standardzie DAISY i w innym zapisie dostosowanym do możliwości percepcyjnych osób niepełnosprawnych.

USTAWA o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r.
Jest aktem normatywnym w całości poświęconym osobom niepełnosprawnym, który szczegółowo reguluje wiele kwestii. Najważniejsze z nich to:
- orzekanie o niepełnosprawności,
- rehabilitacja osób niepełnosprawnych,
- uprawnienia niepełnosprawnych pracowników,
- szczególne obowiązki i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych,
- funkcjonowanie zakładów pracy chronionej i zakładów aktywności zawodowej,
- zadania i organizacja służb działających na rzecz osób niepełnosprawnych,
- szkolenie osób niepełnosprawnych,
- Krajowa Rada Konsultacyjna do Spraw Osób Niepełnosprawnych,
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Zostały wymienione hasłowo jedynie najważniejsze dziedziny, które reguluje ustawa. Osoby, które zawodowo, rodzinnie lub osobiście interesują się rehabilitacją osób niepełnosprawnych powinny zapoznać się ze wszystkimi postanowieniami ustawy.

USTAWA o spółdzielniach socjalnych z dnia 27 kwietnia 2006 r.
Określa zasady zakładania, prowadzenia działalności, łączenia oraz likwidacji spółdzielni socjalnych. Może mieć znaczenie dla rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

USTAWA o szczególnych rozwiązaniach wspierających osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności z dnia 9 maja 2018 r.
Art. 1. Ustawa określa szczególne uprawnienia świadczeniobiorców posiadających orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności w zakresie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej.
Art. 3. 1. Wsparcie, o którym mowa w art. 1, obejmuje zapewnienie dostępności świadczeń opieki zdrowotnej odpowiednich dla świadczeniobiorców posiadających orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.
2. Dostępność, o której mowa w ust. 1, zapewniana jest na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Na mocy ustawy od 1 lipca 2018 r. osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności poza kolejnością udzielane są:
- świadczenia medyczne w poradniach specjalistycznych (ambulatoryjnej opiece specjalistycznej),
- świadczenia medyczne w szpitalach,
- usługi farmaceutyczne realizowane w aptekach.
Poza kolejnością również udzielane są świadczenia:
- z zakresu rehabilitacji leczniczej - bezlimitowo, zgodnie ze wskazaniami medycznymi.
Świadczeń opieki zdrowotnej udziela się poza kolejnością przyjęć wynikającą z prowadzonej listy oczekujących. To oznacza, że:
- placówka medyczna udziela świadczeń opieki zdrowotnej w dniu zgłoszenia,
- w przypadku, gdy udzielenie świadczenia nie jest możliwe w dniu zgłoszenia, poradnia wyznacza inny termin poza kolejnością przyjęć wynikającą z prowadzonej przez nią listy oczekujących,
- świadczenie z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej nie może być udzielone w terminie późniejszym niż w ciągu 7 dni roboczych od dnia zgłoszenia.
Aby skorzystać ze świadczeń, niezbędne jest okazanie dokumentu potwierdzającego przysługujące uprawnienie, tj. orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Powyższe uprawnienia są bardzo korzystne dla osób niepełnosprawnych ze względu na ułatwiony dostęp do pomocy medycznej, rehabilitacyjnej oraz farmakologicznej. Nie są jednak korzystne ze względów społecznych. Uprawnienia te bowiem mogą wywoływać konflikty z osobami korzystającymi z pomocy bez takich ułatwień oraz kształtować negatywne postawy w stosunku do osób niepełnosprawnych.
Na mocy ustawy:
1. Zostały zniesione okresy użytkowania wyrobów medycznych.
Jest to ważna pomoc, bo dotyczy około 130 wyrobów medycznych, m.in.: pieluchomajtek, materaców, kul, cewników.

USTAWA o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania z dnia 3 grudnia 2010 r.
Wprowadza do polskiego prawa przepisy dyrektyw Unii Europejskiej. Wyznacza ogólne ramy walki z dyskryminacją oraz definiuje sytuacje, w których różnicowanie grup obywateli jest dopuszczalne. Wyznacza również organ, który będzie zajmować się monitorowaniem oraz promowaniem zasady równego traktowania. Jest nim Rzecznik Praw Obywatelskich.
Przytaczam tylko dwa artykuły tej ustawy.
"Art. 4. Ustawę stosuje się w zakresie:
1) podejmowania kształcenia zawodowego, w tym dokształcania, doskonalenia, przekwalifikowania zawodowego oraz praktyk zawodowych
2) warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, w tym w szczególności w ramach stosunku pracy albo pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej
3) przystępowania i działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach zawodowych, a także korzystania z uprawnień przysługujących członkom tych organizacji
4) dostępu i warunków korzystania z:
a) instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.4)) oferowanych przez instytucje rynku pracy oraz instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy oferowanych przez inne podmioty działające na rzecz zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich i przeciwdziałania bezrobociu,
b) zabezpieczenia społecznego,
c) opieki zdrowotnej,
d) oświaty i szkolnictwa wyższego,
e) usług, w tym usług mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw i energii, jeżeli są one oferowane publicznie".
Ważne postanowienie zawarte jest w art. 13.
"Art. 13.
1. Każdy, wobec kogo zasada równego traktowania została naruszona, ma prawo do odszkodowania.
2. W sprawach naruszenia zasady równego traktowania stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny ( /.../".

USTAWA z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, podobnie jak poprzednia ustawa dotycząca systemu oświaty, reguluje ważną dziedzinę życia niepełnosprawnych dzieci i młodzieży, czyli dostęp do edukacji.
We wstępie czytamy m.in.:
"Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności".
I dalej:
"Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności:
/.../
"5)        dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej
6)        możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną, niedostosowaną społecznie i zagrożoną niedostosowaniem społecznym, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami
7)         opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych".
Oczywiście, ustawa zawiera wiele szczegółowych postanowień odnoszących się do niepełnosprawnych uczniów, a więc również do niewidomych i słabowidzących. Jest więc aktem normatywnym regulującym bardzo ważną dziedzinę życia dzieci i młodzieży, w tym z niepełnosprawnością.

USTAWA o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r.
Ma duże znaczenie dla osób niepełnosprawnych, ponieważ na jej podstawie przyznawane są:
- dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego
- specjalny zasiłek opiekuńczy
- świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny
- zasiłek pielęgnacyjny.
Ustawa przewiduje również inne ułatwienia związane z niepełnosprawnością, np. dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje nie dłużej, niż:
- 24 miesiące kalendarzowe
- 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu
- 72 miesiące kalendarzowe, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Jest to liczące się uprawnienie.
Pomocą jest również dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka. Przysługuje matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także osobie uczącej się na pokrycie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitacją lub kształceniem dziecka w wieku:
- do ukończenia 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności
- powyżej 16. roku życia do ukończenia 24. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko niepełnosprawne nauki poza miejscem zamieszkania w szkole ponadgimnazialnej lub artystycznej przysługuje w wysokości podwyższonej o sto procent kwoty przysługującej innym dzieciom.

Uprawnienia osób niepełnosprawnych i ich opiekunów

Dodatek pielęgnacyjny
Przyznawany jest na mocy - Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych i jest co roku waloryzowany.
Dodatek ten przysługuje:
1) osobom uprawnionym do renty (z tytułu niezdolności do pracy lub rodzinnej), jeżeli orzeczono u tej osoby stopień znaczny niepełnosprawności, tj. całkowitą niezdolność do pracy zawodowej i do samodzielnej egzystencji,
2) osobom pobierającym emerytury, które ukończyły 75 lat życia.
Nie jest to wielka pomoc, nie wystarcza na opłacenie niezbędnej pomocy i ma bardzo szeroki zakres. Gdyby dodatek ten był przyznawany osobom, które rzeczywiście go potrzebują, w ramach tej samej ogólnej kwoty, mógłby być znacznie wyższy.

Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego
Jest to dodatek do zasiłku rodzinnego. Przysługuje na mocy - Ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
Prawo do dodatku przysługuje rodzicom,
- opiekunom faktycznym dziecka, opiekunom prawnym dziecka,
- osobom niepełnosprawnym uczącym się.
Dodatek ten przysługuje z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego pod warunkiem, że na dziecko przysługuje zasiłek rodzinny.
Zasiłek przyznawany jest na częściowe pokrywanie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitacją lub kształceniem dziecka:
- legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności (w wieku do 16 lat),
- legitymującego się orzeczeniem o znacznym albo o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (w wieku powyżej 16 roku życia), jeżeli uczy się lub jest poddawane rehabilitacji, przy czym wystarczy jeden z tych warunków.

Renty socjalne
Podstawą przyznawania rent socjalnych jest ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej.
Renta ta przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
1) przed ukończeniem 18 roku życia,
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia,
3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Osobie, która spełnia powyższe warunki przysługuje:
1) renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała,
2) renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.
Renta socjalna okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Renta socjalna wynosi 100 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych".

Renty z tytułu niezdolności do pracy
Przyznawane są na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa ta zawiera terminy: całkowita niezdolność do pracy i częściowa niezdolność do pracy, a ponadto - niezdolność do samodzielnej egzystencji. Przy czym niezdolność do pracy może być trwała lub okresowa. Nie oznacza to jednak, że osoba niezdolna do pracy nie może pracować. Zagadnienie to jest uregulowane w Art. 4. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Tak więc rencista może otrzymywać rentę i wykonywać pracę zawodową jednak z pewnymi ograniczeniami. Ograniczenia te dotyczą wysokości wynagrodzeń, a nie wymiaru i jakości pracy.
Jeżeli rencista osiąga zarobki w wysokości do 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, renta nie zostaje zawieszona. Jeżeli jego zarobki przekraczają 70 proc., ale są niższe niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, zawieszeniu ulega część renty. Jeżeli natomiast przekroczą wartość 130 procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, renta ulega zawieszeniu w całości. Wynika z tego, że to nie praca, jej intensywność ani wymiar, szkodzą niepełnosprawnemu pracownikowi, ale wysokość zarobków.
Pomijając ten brak logiki, renty są ważnym czynnikiem ekonomicznej samodzielności, a więc i rehabilitacji psychicznej oraz społecznej.

Specjalny zasiłek opiekuńczy
Przyznawany jest na mocy ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
Art. 16a ust. 1 ustawy stanowi: specjalny zasiłek przysługuje osobie obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym względem niepełnosprawnego krewnego, która rezygnuje z zatrudnienia lub wykonywania innej pracy zarobkowej.
Osoba podopieczna musi mieć orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności, które zawiera określone wskazania, m.in. pomocy innej osoby z powodu znacznie ograniczonej możliwości samodzielnej egzystencji.
Przyznanie zasiłku uzależnione jest też od osiągania dochodu poniżej ustawowego kryterium dochodu na osobę w rodzinie.

Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny
Przysługuje na mocy - Ustawy o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym (dzieckiem własnym, małżonka, przysposobionym oraz dzieckiem, w sprawie którego toczy się postępowanie o przysposobienie lub dzieckiem znajdującym się pod opieką prawną).
Warunkiem przyznania świadczenia jest: sprawowanie opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:
1) nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.
Świadczenie to jest dużą pomocą dla rodziców posiadających niepełnosprawne dzieci.

Zasiłek pielęgnacyjny
Przyznawany jest na mocy postanowień Ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych i przysługuje osobom, które nie mają uprawnień do rent i emerytur. Jest świadczeniem rodzinnym.
Zasiłek przyznawany jest na częściowe pokrycie wydatków związanych z koniecznością zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i pomocy w związku z jej niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Świadczenie to przysługuje:
1) niepełnosprawnemu dziecku,
2) osobie niepełnosprawnej w stopniu znacznym w wieku powyżej 16 roku życia,
3) osobie niepełnosprawnej w stopniu umiarkowanym w wieku powyżej 16 roku życia, jeśli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia,
4) osobie, która ukończyła 75 lat.
Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje niezależnie od wysokości dochodów na osobę w rodzinie.

Nie są to wszystkie uprawnienia, jakie przysługują osobom niepełnosprawnym. Jak już pisałem, prawo, na ogół, również dotyczy wszystkich osób z różnymi niepełnosprawnościami. Tylko mała część uregulowań prawnych odnosi się do osób z uszkodzonym wzrokiem. Do tych wyjątków zaliczyć można:
- obowiązek noszenia białej laski w czasie poruszania się po drogach publicznych,
- prawo wchodzenia z psami przewodnikami do lokali użyteczności publicznej - prawo to jednak nie dotyczy wyłącznie psów przewodników, ale również psów asystujących, z pomocy których korzystają osoby z innymi niepełnosprawnościami, (od 2015 r. określenie "pies przewodnik" zostało zastąpione określeniem "pies asystujący"),
- wysokich ulg na przejazdy środkami komunikacji kolejowej i autobusami w komunikacji międzymiastowej - inne osoby niepełnosprawne korzystają również z ulg, ale nie tak wysokich,
- prawo podróżowania z przewodnikiem lub psem przewodnikiem po zakupieniu biletu dla przewodnika lub psa przewodnika z 95 procentową ulgą środkami komunikacji kolejowej i autobusowej w komunikacji międzymiastowej. Wyjątek stanowi PKP Intercity. Osoby z niepełnosprawnością podróżujące pociągami tego przewoźnika mogą bez dodatkowych opłat zabrać w podróż certyfikowanego psa asystującego.
We wkładce do legitymacji członka zwyczajnego i podopiecznego Polskiego Związku Niewidomych wymienione zostały ważne regulacje prawne poza wyżej wymienionymi.

I. Ulgi w komunikacji PKP, PKS i komunikacji miejskiej

1. 95 proc. zniżki - przewodnik niewidomego, również pies przewodnik, a od 26 kwietnia 2018 r. osoby z niepełnosprawnością podróżujące pociągami PKP Intercity mogą bez dodatkowych opłat zabrać w podróż certyfikowanego psa asystującego - w pociągach 2 klasy osobowych, pospiesznych, ekspresowych, InterCity i EuroCity oraz w autobusach PKS zwykłych, przyspieszonych i pospiesznych (dotyczy wyłącznie biletów jednorazowych).
2. 93 proc. zniżki - niewidomy ze znacznym stopniem niepełnosprawności - w 2 klasie pociągów osobowych i autobusach PKS zwykłych.
3. 51 proc. zniżki - niewidomy ze znacznym stopniem niepełnosprawności - w 2 klasie pociągów pospiesznych, ekspresowych, InterCity i EuroCity oraz w autobusach PKS przyspieszonych i pospiesznych.
4. 37 proc. zniżki - niewidomy z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności - w 2 klasie pociągów osobowych, pospiesznych, ekspresowych, InterCity i EuroCity oraz w autobusach PKS zwykłych, przyspieszonych i pospiesznych.
5. 78 proc. zniżki - dzieci i młodzież do 24. roku życia, a studenci do 26. roku życia, ich rodzice i opiekunowie - na przejazdy w 2 klasie pociągów osobowych i pospiesznych, ekspresowych, InterCity i EuroCity oraz we wszystkich rodzajach autobusów PKS na trasie z miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu do: szkoły, przedszkola, ośrodka rehabilitacji, domu pomocy społecznej, zakładu opieki zdrowotnej, poradni psychologiczno-pedagogicznej, placówki opiekuńczo-wychowawczej, ośrodka wsparcia, na turnus rehabilitacyjny - i z powrotem, na podstawie dokumentów wystawionych przez te placówki (dotyczy biletów jednorazowych dla opiekunów oraz biletów jednorazowych i miesięcznych imiennych dla dzieci i młodzieży).
Uwaga: ulgi w/w nie dotyczą przejazdów pociągami EuroCity i InterCity w komunikacji międzynarodowej oraz przejazdów w komunikacji autobusowej ekspresowej.
Podstawa prawna: ustawa z 20.06.1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 25.10.2002 r. w sprawie rodzaju dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. Nr 179, poz. 1495, z późn. zm.).
6. W komunikacji międzynarodowej w Europie - bezpłatny przejazd przewodnika osoby niewidomej, pod warunkiem wykupienia w Polsce biletów w obie strony (ulga nie jest stosowana przez wszystkich przewoźników).
Podstawa prawna: Aneks specjalny TCV - Wspólnej Międzynarodowej Taryfy na Przewóz Osób - "Przewóz osób niewidomych i ich przewodników", obowiązujący od 1.01.2007 r.
7. W komunikacji miejskiej - bezpłatne lub ulgowe przejazdy dla niewidomego oraz jego przewodnika - w zależności od uchwał miejscowych organów samorządu terytorialnego.

II. Inne uprawnienia

1. Zwolnienie od opłacania abonamentu radiowo-telewizyjnego - niewidomy ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (o ile we wspólnym gospodarstwie domowym pozostaje nie więcej niż jedna osoba powyżej 26. roku życia, nie mająca prawa do zwolnienia z opłacania abonamentu).
Podstawa prawna: ustawa z 21.04.2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz. U. nr 85, poz. 728 z późn. zm.) oraz rozporządzenie KRRiT z 16.02.2010 r. (Dz. U. Nr 29 poz. 152, z późn. zm.).
2. Ulgi pocztowe:
a. prawo do bezpłatnych przesyłek w druku wypukłym, a w przypadku innych nośników dostępnych dla niewidomych - bezpłatnych przesyłek tylko pomiędzy niewidomymi a bibliotekami, organizacjami osób niewidomych lub organizacjami działającymi na rzecz niewidomych
b. prawo otrzymywania przesyłek listowych, przesyłek rejestrowanych, w tym z deklarowaną wartością oraz przekazów pieniężnych, z pominięciem oddawczej skrzynki pocztowej oraz bez konieczności odbierania przesyłki w placówce pocztowej - bez dodatkowych opłat, na wniosek zainteresowanych
c. prawo przekazywania listonoszowi w miejscu zamieszkania prawidłowo opłaconej przesyłki nie będącej przesyłką rejestrowaną
- podstawa prawna: ustawa z 12.06.2003 r. Prawo pocztowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1159, z późn. zm.),
rozporządzenie Min. Pracy i Polityki Społecznej i Min. Kultury z 15.06.2004 r. w sprawie wykazu bibliotek i organizacji osób niewidomych (...) (Dz. U. Nr 167, poz. 1753 z późn. zm.),
rozporządzenie Min. Infrastruktury z 9.01.2004 r. w sprawie warunków wykonywania powszechnych usług pocztowych (Dz. U. Nr 5, poz. 34 z późn. zm.)
3. ulgi telekomunikacyjne - na podstawie uchwał zarządów poszczególnych operatorów telefonii stacjonarnej i komórkowej
a. w Telekomunikacji Polskiej SA - niewidomy ze znacznym stopniem niepełnosprawności (albo prawny opiekun, z wyjątkiem opiekunów dziecka poniżej 16. roku życia) - zniżka 50 proc. za przyłączenie do sieci TP SA oraz 50 proc. w opłacie niektórych planów taryfowych TP
- podstawa prawna: uchwała Zarządu TP SA nr 85/2001
b. w sieciach innych operatorów - na podstawie decyzji poszczególnych firm
c. ponadto TP SA jako przedsiębiorca wyznaczony, ma obowiązek świadczenia udogodnień dla osób niepełnosprawnych w ramach usługi powszechnej dla użytkowników końcowych stacjonarnych publicznych sieci telefonicznych, m.in.: sporządzania na żądanie osób niewidomych faktur, regulaminów, wykazów i cenników usług w brajlu lub w innej formie uwzględniającej ten rodzaj niepełnosprawności
- podstawa prawna: ustawa z 16.07.2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.),
rozporządzenie Min. Infrastruktury z 24.03.2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej (.) (Dz. U. Nr 68, poz. 592)
4. ulgi podatkowe
a. odpisy od dochodu na wydatki związane z celami rehabilitacyjnymi
- podstawa prawna: ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.)
b. zwolnienie od podatku od czynności cywilnoprawnych - niewidomy ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nabywający na własne potrzeby sprzęt rehabilitacyjny, wózek inwalidzki, rower, motocykl lub samochód osobowy
- podstawa prawna: ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2007 r., Nr 68, poz. 450 z późn. zm.)
c. zwolnienie od opłaty miejscowej lub uzdrowiskowej - niewidomy ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności oraz jego przewodnik
- podstawa prawna: ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jednolity Dz. U z 2010 r. Nr 95, poz. 613 z późn. zm.)
d. zwolnienie od opłaty od posiadania psa - niewidomy ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz osoba niepełnosprawna z tytułu posiadania psa asystującego
- podstawa prawna: ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 z późn. zm.)
5. ulgowy wstęp do muzeów państwowych - niewidomy ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wraz z przewodnikiem
- podstawa prawna: rozporządzenie Rady Ministrów z 10.06.2008 r. (Dz. U. Nr 160, poz. 994)
6. 50 proc. zniżki w opłacie paszportowej - niewidomy i współmałżonek, o ile pozostaje na jego wyłącznym utrzymaniu,
- podstawa prawna: ustawa z 13.07.2006 r. o dokumentach paszportowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.)
7. ułatwienia w ruchu drogowym:
a. odstępstwo od przestrzegania niektórych znaków drogowych na podstawie karty parkingowej dla właściciela samochodu lub kierowcy przewożącego właściciela takiej karty;
- podstawa prawna: ustawa z 20.06.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.).
8. Ponadto osoby niewidome ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mają prawo do korzystania:
a. ze wsparcia finansowego i rzeczowego dla osób niepełnosprawnych w ramach programów PFRON skierowanych do osób indywidualnych i organizacji pozarządowych, w tym m.in.: dofinansowania zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, turnusów rehabilitacyjnych, likwidacji barier w komunikowaniu się, architektonicznych i technicznych (PFRON, PCPR, MOPS).

Uprawnienia wymieniono we wkładce do legitymacji PZN według stanu prawnego na dzień 1.12.2011 r.

Prawo międzynarodowe

Dyrektywa 2000/78/EC w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu z 2000 r.
Dyrektywa jest prawem obowiązującym wszystkie kraje Unii Europejskiej. Poszczególne państwa mogą wprowadzać bardziej korzystne regulacje, ale nie mogą ograniczać tych, które określa Dyrektywa.

Kodeks praktycznego rozwiązywania problemów niepełnosprawności w miejscu pracy
Dokument ten opublikowała Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) w październiku 2001 r. Jest on poświęcony zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
MOP jest organizacją ONZ do spraw pracy i zatrudnienia. Organizacja ta zajmuje się również sprawami zawodowymi osób niepełnosprawnych.
Wydanie Kodeksu miało na celu dostarczenie praktycznych porad, jak rozwiązywać problemy związane z zatrudnieniem pracowników niepełnosprawnych. Skorzystać mogą wszyscy pracodawcy zarówno sektora prywatnego, jak i publicznego.
W Kodeksie przewidziano też obowiązki pracodawców w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych.
Kodeks obowiązuje również w naszym kraju, gdyż Polska jest członkiem Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych
sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.
Jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym, który w kompleksowy sposób określa kwestie dotyczące niepełnosprawności. Zawiera zapisy określające, co należy robić, żeby wszystkie prawa człowieka i podstawowe wolności były dostępne także dla osób niepełnosprawnych. Dotyczy więc praw obywatelskich osób niepełnosprawnych. Dosyć szczegółowo określa wiele zagadnień m.in.: zakazuje dyskryminacji w urzędach, nakazuje zapobieganie wykluczeniu informatycznemu, nakłada na państwa obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym realizację ich praw wyborczych.
Konwencja została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 13 grudnia 2006 roku, weszła w życie dwa lata później. Polska ratyfikowała Konwencję 6 września 2012 r.

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia - ICF
Jest to dokument opisujący język oraz strukturę opisu i pomiaru stanu zdrowia oraz stanów związanych ze zdrowiem. Został przyjęty przez Światową Organizację Zdrowia na pięćdziesiątym czwartym Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w 2001 roku.
We wstępie do tego dokumentu czytamy:
"Głównym celem ICF jest ustanowienie ujednoliconego, standardowego języka i jego struktury pozwalającego na opis zdrowia i stanów związanych ze zdrowiem. ICF określa składniki zdrowia i niektóre powiązane ze zdrowiem warunki dobrostanu czyli dobrego samopoczucia (takie jak np. wykształcenie i praca). Dlatego dziedziny przedstawione w ICF można podzielić na: dziedziny dotyczące zdrowia i dziedziny związane ze zdrowiem. Dziedziny te są opisane z perspektywy ciała ludzkiego, pojedynczej osoby i społeczeństwa i umieszczone na dwóch listach:
(1) "Funkcje i struktury ciała ludzkiego" i (2) "Aktywność i uczestniczenie"
2. Jako klasyfikacja ICF w sposób usystematyzowany grupuje różne dziedziny dotyczące człowieka w powiązaniu z jego stanem zdrowia (np. określa co robi lub może robić człowiek chory na daną chorobę lub cierpiący z powodu zaburzenia zdrowia).
Dokument adresowany jest do fachowców. Ma jednak wielkie znaczenie dla osób niepełnosprawnych, w tym niewidomych.

Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych - Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych 48/96
Jest to zbiór zasad, których celem jest poprawa jakości życia osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach. Niestety, nie jest to obowiązujące prawo, lecz konkretne zalecenia ujęte w 22 zasadach.

Traktat z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, słabowidzącym i osobom z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem
Celem traktatu jest stworzenie międzynarodowego standardu udostępniania osobom niepełnosprawnym, które ze względu na rodzaj niepełnosprawności nie mogą czytać utworów wydawanych w postaci drukowanej i nadal pozostających pod ochroną przepisów prawa autorskiego.
Traktat jest wielkim osiągnięciem niewidomych w wielu krajach, w tym w Polsce. Ułatwia korzystanie ze słowa pisanego, dostęp do literatury pięknej, popularnonaukowej i naukowej.

Podsumowanie

Początki wprowadzania regulacji prawnych, jak widzimy, były bardzo skromne, ale w XX stuleciu nastąpił wielki rozwój prawa dotyczącego osób niepełnosprawnych. Powstawały krajowe i międzynarodowe akty normatywne, których celem jest poprawa warunków funkcjonowania osób niepełnosprawnych, w tym niewidomych i słabowidzących, w różnych dziedzinach życia. Jest to wielki postęp i wielka pomoc.
Nie oznacza to, że wszystko już zostało prawidłowo uregulowane, i że we wszystkich krajach jest równie dobrze. W krajach o niskim poziomie cywilizacyjnym niewidomi nadal żyją na marginesie społecznym. Jest i tak, że niektóre regulacje prawne są wręcz szkodliwe. Moim zdaniem na przykład uprawnienia polskich niepełnosprawnych pracowników, zwłaszcza w przypadku niewidomych, utrudniają znalezienie pracy i utrzymanie się w zatrudnieniu. W sumie jednak postęp jest niewątpliwy.